każdy tekst pisany ręcznie w przeciwstawieniu do maszynopisu lub tekstu powielanego dowolną techniką, termin ten znajduje szczególne zastosowanie w praktyce bibliotecznej na oznaczenie rkopiśmiennej jednostki ewidencyjnej. W stosunku do archiwaliów używane są raczej terminy szczegółowe: dokument, księga itp rodowód górniczy księgi zawierające ewidencję zaprzysiężonych górników, uzupełniane ich szczegółowymi danymi personalnymi
